คลังทรัพยากรการศึกษาแบบเปิด การทอผ้าและผ้าฝ้าย
131
210
การทอผ้าและผ้าฝ้าย ได้รับใบอนุญาตภายใต้ ให้เผยแพร่-ดัดแปลง-โดยต้องระบุที่มาแต่ห้ามใช้เพื่อการค้า 3.0 Thailand.
แสดงในรูปแบบ e-book
| - เล่มที่ 1 |
| ชื่อเรื่อง : การทอผ้าและผ้าฝ้าย |
|
ชื่อเรื่อง :
|
| คำอธิบาย : ภูมิปัญญาการทอผ้า (ผ้าไหม/ผ้าฝ้าย)บ้านเป็ด ต.บ้านเป็ด อ.เมือง จ.ขอนแก่นข้อมูลเจ้าของภูมิปัญญา ชื่อเจ้าของภูมิปัญญา นางลำดวน ลุนจันทา ที่อยู่ 317 หมู่ที่ 1 บ้านเป็ด ต.บ้านเป็ด อ.เมือง จ.ขอนแก่น 40000 อาชีพ รับจ้าง อายุการศึกษาภูมิปัญญา 35 ปี ชื่อภูมิปัญญา ภูมิปัญญาการทอผ้า (ผ้าไหม/ผ้าฝ้าย)ประวัติข้อมูลภูมิปัญญา ประวัติการกำเนิดภูมิปัญญาการทอผ้าไหม ของบ้านเป็ด ผ้าทอผ้าไหมด้วยกี่หรือหูกพื้นบ้าน ตามกรรมวิธีที่สืบทอดกันมาแต่โบราณ มักทอด้วยฝ้ายหรือไหม ผ้าพื้นบ้านหรือผ้าทอมือมีกรรมวิธีการทอต่างๆกัน เช่น ทอเรียบๆไม่มีลาย เรียกผ้าพื้น ทอเป็นลวดลายเรียก ผ้ายก ทอเป็นลวดลายด้วยการจก เรียก ผ้าจก ผ้าทอเป็นลวดลายโดยการขิด เรียก ผ้าขิด ทอเป็นลวดลายด้วยการมัดย้อม เรียก ผ้ามัดหมี่ เป็นต้น การทอผ้าเป็นอาชีพเสริมที่สำคัญของชาวบ้านเป็ก จากคำบอกเล่าต่อกันมาจากสมัย ปู่ ย่า ตา ยาย การทอผ้าเป็นหน้าที่สำคัญอย่างหนึ่งขอผู้หญิงถ้าครัวเรือนไหนมีลูกสาวต้องสอนให้ทอผ้าเป็น จะเป็นที่หมายปองของหนุ่มๆในหมู่บ้านแต่ถ้าผู้หญิงคนไหนทอผ้าไม่เป็น ก็เป็นข้อหนึ่งที่ที่ญาติฝ่ายชายไม่เลือกเอามาเป็นสะใภ้ดังนั้นลูกสาวทุกครัวเรือนจะทอผ้าเป็นทั้งนั้น การทอผ้าเป็นศิลปะอย่างหนึ่ง ที่คนไทยรุ่นปัจจุบันต้องช่วยกันอนุรักษ์ไว้ในสมัยก่อน ผู้หญิงไทยจะทำเครื่องใช้ต่างๆ ในบ้านเอง งานสำคัญอย่างหนึ่งคือการทำเสื้อผ้า ผ้านุ่ง ผ้าห่ม ไว้ใช้กันในครอบครัว ในพิธีกรรมต่างๆ เกี่ยวกับการเกิด การบวช การแต่งงาน การตาย ก็ต้องใช้ผ้า ผ้าทอจึงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับชีวิตคนไทย กรรมวิธีและเทคนิคในการทอผ้าให้เกิดลวดลายต่างๆ เป็นเทคนิคและ ความสามารถของแต่ละคน (นางสาวณัฐพร ขันทะสีมา , 25 พฤศจิกายน ๒๕๖๐ : สัมภาษณ์) ผู้ต่อยอดภูมิปัญญาการทอผ้าไหม บ้านหนองเขียด คุณแม่ลำดวน ลุนจันทา อายุ 55 ปี อาชีพ รับจ้าง บ้านเลขที่ 317 หมู่ที่ 1 บ้านเป็ด ต.บ้านเป็ด อ.เมือง จ.ขอนแก่น 40000 ได้เริ่มเรียนรู้การทอผ้าไหมจากมารดาและครอบครัวตั้งแต่อาย 17 ปี ซึ่งเมื่อก่อนได้ทอเพื่อใช้ในครอบครัวเท่านั้น ต่อมาเมื่อ ๓๐ ปีก่อนคุณแม่ลำดวน ลุนจันทา ได้นำความรู้ที่มีอยู่มาต่อยอด โดยเริ่มทอลายใหม่ๆ ลวดลายที่เป็นที่นิยมของท้องตลาด จนทำให้เป็นที่สนใจของคนในชุมชนและสามารถนำมาขายเป็นอาชีพเสริม ในเวลาว่างหลังจากการทำไร่ ทำนา มาจนถึงปัจจุบัน(นางสาวณัฐพร ขันทะสีมา , 25 พฤศจิกายน ๒๕๖๐ : สัมภาษณ์)การสร้างความรู้ (ขั้นตอน/วิธีการการสร้างภูมิปัญญา)อุปกรณ์การทอผ้าไหม๑. หูก เป็นเครื่องมือสำหรับทอผ้า มีหลายขนาดและชนิด แต่มีหลักการพื้นฐานอย่างเดียวกัน คือ การขัดประสานระหว่างด้ายเส้นพุ่ง และด้ายเส้นยืน จนแน่นเป็นเนื้อผ้า ๒. ฟืม หรือฟันหวี มีลักษณะคล้ายหวี ยาวเท่ากับความกว้างของหน้าผ้าทำด้วยโลหะ มีลักษณะเป็นซี่เล็ก ๆ มีกรอบทำด้วยไม้หรือโลหะ แต่ละซี่ของฟืมจะเป็นช่องสำหรับสอดด้ายยืน เข้าไป เป็นการจัดเรียงด้ายยืน ให้ห่างกันตามความละเอียดของเนื้อผ้า เป็นส่วนที่ใช้กระทบให้เส้นด้ายที่ทอเรียงติดกันแน่นเป็นผืนผ้า๓. กง ใช้สำหรับใส่ไจหมี่๔. อัก ใช้สำหรับกวักหมี่ออกจากกง๕. หลักตีนกง (ไม้ที่ใช้ยึดทั้งสองข้างในการกวักด้าย) ๖. หลา เป็นเครื่องมือที่ใช้สำหรับปั่นหลอด จากอักมาสู่โบกเพื่อทำเป็นทางต่ำ (เส้นพุ่ง) เข็นหรือปั่นหมี่ ๒ เส้นรวมกัน เรียกว่า เข็นรังกัน เข็นควบกันหรือเข็นคุรกัน ถ้าเป็นหมี่คนละสี เข็นรวมกันแล้ว เรียกว่า มับไม ใช้แกว่งหมี่ ขั้นตอนนี้เป็นการเก็บปุ่มที่เรียกว่า ขี้หมี่ออกจากเส้นหมี่ และยังทำให้เส้นหมี่บิดตัวแน่นขึ้น ใช้ทำเป็นทางเครือ ๗. กระสวย ใช้บรรจุหลอดหมี่พุ่งสอดไประหว่างช่องว่างของเส้นหมี่ยืน ต้น และปลายเรียวตรงกลางเจาะเป็นช่องสำหรับใส่หลอดด้าย ๘. หลอดใส่ด้าย หลอดด้ายค้น (ลูกค้น) เป็นอุปกรณ์สำหรับใช้ในการค้นเส้นด้าย โดยเส้นด้ายทุกเส้นจะถูกม้วนหรือพันเก็บไว้ในหลอดค้น ซึ่งมีลักษณะเป็นหลอดยาวประมาณ ๘ นิ้ว เส้นผ่าศูนย์กลาง ประมาณ ๑ นิ้ว หลอดค้นทำจากไม้ไผ่๙. หลักเฝีย ใช้ในการค้นฝ้าย ๑๐. โฮงมี่ ใช้สำหรับมัดหมี่ ขั้นตอนการทอผ้าไหม๑. การค้นเส้นยืน เป็นวิธีการเตรียมเส้นยืนในการทอผ้า โดยนำเส้นไหมที่ลอกกาว และย้อมสีแล้วมาทำการค้นเครือหูกหรือที่เรียกว่า การค้นเส้นยืน เริ่มต้นด้วยการนำเส้นไหมไปสวมเข้าในกงเพื่อทำการกรอเส้นไหมเข้าอัก จากนั้นทำการค้นเส้นยืนโดยใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่า หลักเฝือ เดินเส้นยืนเพื่อจัดเรียงเส้นไหมตามความกว้างของผืนผ้าหรือขนาดฟืม นับจำนวนเส้นยืนโดยใช้ซี่ไม้มาคั่นเพื่อมิให้สับสน และป้องกันการผิดพลาดในการนับ ๒. การเตรียมฟืมทอผ้า ทำการค้นเส้นไหมในลักษณะเดียวกันกับเส้นยืน จากนั้นนำเส้นด้ายมาร้อยกับฟืมโดยการร้อยผ่านช่องฟันหวีแต่ละช่อง โดยแต่ละช่องจะมีเส้นไหมประมาณ ๒ เส้น และนำท่อนไม้ไผ่เล็กๆสอดเข้าในห่วงเส้นด้ายที่ร้อยเข้าช่องฟันหวีเพื่อทำการขึงเส้นด้ายให้ตึง และจัดเรียงเส้นด้ายให้เรียบร้อย ส่วนด้านหน้าของฟืมก็จะมีช่องไม้ไผ่เช่นเดียวกันกับด้านหลังเพื่อขึงเส้นด้ายให้ตึง จากนั้นทำการเก็บตะกอฟืมแบบ ๒ ตะกอ ซึ่งเรียบร้อยจะได้ชุดฟืมทอผ้าสำหรับการทอสำหรับการทอที่มีการทอต่อเนื่อง จะใช้วิธีการสืบเครือหูกจากฟืมที่มีการเก็บตะกอไว้แล้วจากการทอครั้งก่อน โดยนำเส้นไหมยืนมาผูกกับเส้นยืนเดิมจนครบทุกเส้น แล้วจัดเรียง และขึงให้ตึงก็พร้อมที่จะทอได้ก่อนการทอ ก็เหมือนกับการทอผ้าชนิดอื่นๆที่ต้องนำน้ำแป้งข้าวหรือน้ำแป้งมัน ชุบด้วยผ้า และทาให้ทั่วบนเส้นยืน แล้วปล่อยให้แห้ง หลังจากนั้นทาด้วยไขขี้ผึ้งทับอีกครั้งเพื่อให้เกิดความลื่นขณะทอ๓. การเตรียมเส้นพุ่งนำเส้นไหมที่ผ่านการย้อมสีแล้วมากรอเข้าหลอดด้ายสำหรับใส่กระสวยในการทอ๔. การทอผ้าไหม หลังจากการสืบหูกแล้ว สามารถเริ่มกระบวนการทอได้ โดยการเหยียบไม้เหยียบเพื่อยกเขาฟืมขึ้นลง แล้วพุ่งกระสวยสอดเข้าไปในช่องว่างระหว่างเส้นยืน ให้เส้นพุ่งพุ่งไปขัดกับเส้นยืน และใช้ฟืมดันให้เส้นพุ่งอัดเรียงกันแน่น แล้วใช้เท้าเหยียบไม้เหยียบให้ตะกอเส้นยืนสลับขึ้นลง และพุ่งกระสวยกลับไปกลับมาขัดกับเส้นยืน หลังจากที่พุ่งเส้นพุ่ง ไป มา และใช้ฟืมดันให้เส้นพุ่งแน่นหลายๆ ครั้ง ก็จะได้ผ้าทอเป็นผืน แล้วนำไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ ต่อไป การจัดเก็บและการค้นคืนความรู้ (การจดจำ/เอกสาร/ฐานข้อมูล)ใช้การจดจำและการเล่าสู่กันฟังเป็นการสืบทอดความรู้ไปสู่คนรุ่นหลังการถ่ายทอดความรู้และการใช้ประโยชน์ (ซึมซับไว้กับตนเอง หรือ เผยความรู้ให้แก่องค์กร)ให้ประชาชน คนรุ่นหลังที่มีความสนใจ และองค์กรที่สนใจสามารถเข้ามาศึกษาเรียนรู้ได้พิกัด (สถานที่) ข้อมูลผู้ศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น ปีการศึกษา ๒๕๖๐ชื่อผู้ศึกษา นางสาวณัฐพร ขันทะสีมา หลักสูตร ประกาศนียบัตรบัณฑิตวิชาชีพครู (ป.บัณฑิต) รุ่น ๔ รายวิชา ความเป็นครู (๘๐๐๕๒๐๑) เน้นศึกษา ครูกับการอนุรักษ์และส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น คณะ ศึกษาศาสตร์ สถานที่ศึกษา มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือสถานที่ทำงาน วิทยาลัยเทคนิคนครขอนแก่นอาจารย์ผู้สอน1 รองศาสตราจารย์ สำเร็จ คำโมง (ครูภูมิปัญญาไทย, ศิลปินมรดกอีสาน)2 อาจารย์ ดร.พา อักษรเสือ3 อาจารย์ ดร.ธีรภัทร โคตรบรรเทา4 อาจารย์ สุชาดา ลดาวัลย์5 อาจารย์ อัจฉริยะ วงษ์คำซาว6 อาจารย์ บุญจันทร์ เพชรเมืองเลย |
| คำอธิบาย : |
| คำสำคัญ : การทอผ้าและผ้าฝ้าย, ภูมิปัญญาท้องถิ่น, การทอผ้า, มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, การทอฝ้าย |
|
คำสำคัญ :
|
| ผู้สร้างสรรค์/ผู้แต่ง/เจ้าของผลงาน : ลำดวน ลุนจันทา |
|
ผู้สร้างสรรค์/ผู้แต่ง/เจ้าของผลงาน :
|
| ผู้แต่งร่วม : มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, ณัฐพร ขันทะสีมา |
|
ผู้แต่งร่วม :
|
| สื่อสำหรับบุคคลประเภท : ทั่วไป |
|
สื่อสำหรับบุคคลประเภท :
ไม่พบข้อมูล
|
|
ระดับชั้น :
มัธยมศึกษาปีที่ 1 (ม. 1), มัธยมศึกษาปีที่ 2 (ม. 2), มัธยมศึกษาปีที่ 3 (ม. 3), มัธยมศึกษาปีที่ 4 (ม. 4), มัธยมศึกษาปีที่ 5 (ม. 5), มัธยมศึกษาปีที่ 6 (ม. 6), ปริญญาตรี , ปริญญาโท, ปริญญาเอก, ประกาศนียบัตรวิชาชีพ (ปวช.) , ประกาศนียบัตรครูเทคนิคชั้นสูง (ปทส.) , ประกาศนียบัตรวิชาชีพชั้นสูง (ปวส.), การศึกษาตามอัธยาศัย
|
|
ระดับชั้น :
ไม่พบข้อมูล
|
| สาขาวิชาของสื่อ : ศิลปะ, การงานอาชีพและเทคโนโลยี, สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม |
|
สาขาวิชาของสื่อ :
ไม่พบข้อมูล
|
| ลักษณะของสื่อ : ข้อมูลปฐมภูมิ, ใบงาน, รูปภาพ, VDO Clip |
|
ลักษณะของสื่อ :
|
| URL : - |
| URL : |
| : |
ลำดวน ลุนจันทา, มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, ณัฐพร ขันทะสีมา.
(2561). การทอผ้าและผ้าฝ้าย,
26 มีนาคม 2562.
https://oer.learn.in.th/search_detail/result/91054
ลำดวน ลุนจันทา, มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, ณัฐพร ขันทะสีมา.
(2561). "การทอผ้าและผ้าฝ้าย".
https://oer.learn.in.th/search_detail/result/91054.
(26 มีนาคม 2562)
ลำดวน ลุนจันทา, มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, ณัฐพร ขันทะสีมา.
"การทอผ้าและผ้าฝ้าย".
26 มีนาคม 2562:
https://oer.learn.in.th/search_detail/result/91054.
ทรัพยากรที่เกี่ยวข้อง
ไม่มีเรื่องที่เกี่ยวข้อง
รีวิว : การทอผ้าและผ้าฝ้าย
ไม่พบข้อมูลการรีวิว