คลังทรัพยากรการศึกษาแบบเปิด การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง
208
1,587
การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง ได้รับใบอนุญาตภายใต้ ให้เผยแพร่-ดัดแปลง-โดยต้องระบุที่มาแต่ห้ามใช้เพื่อการค้า 3.0 Thailand.
แสดงในรูปแบบ e-book
| - เล่มที่ 1 |
| ชื่อเรื่อง : การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง |
|
ชื่อเรื่อง :
|
| คำอธิบาย : ข้อมูลเจ้าของภูมิปัญญา ชื่อเจ้าของภูมิปัญญา คุณแม่สายัณฑ์ เจนไพร ที่อยู่ ๖๑ ม.๗ บ้านโคกใหญ่ ตำบลห้วยยาง อำเภอกระนวน จังหวัดขอนแก่น อาชีพ เกษตรกร อายุการศึกษาภูมิปัญญา ๕0 ปี ชื่อภูมิปัญญา การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมืองประวัติข้อมูลภูมิปัญญาการทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง สายใยความผูกพันแห่งชีวิตและเส้นใยฝ้าย (cotton) คือ เส้นใยเก่าแก่ชนิดหนึ่งซึ่งใช้ในการทอผ้ามาแต่สมัยโบราณ สิ่งที่บ่งบอกให้รู้ว่ามนุษย์มีการปลูกฝ้ายและปั่นฝ้ายเป็นเส้นด้ายมานานแล้ว คือหลักฐานทางโบราณคดี ซึ่งขุดพบในซากปรักหักพังอายุประมาณ ๓,๐๐๐ ปี ก่อนคริสตกาลที่แหล่งโบราณคดีโมฮันโจดาโร (Mohenjo daro) ซึ่งอยู่ในบริเวณแหล่งอารยะธรรม ลุ่มแม่น้ำสินธุในเขตประเทศปากีสถานปัจจุบัน ส่วนการทอผ้าฝ้ายในประเทศไทยนั้นสันนิษฐานว่าการปลูกฝ้ายในไทยรับเอาพันธุ์ และวิธีการมาจากประเทศอินเดียพันธุ์ฝ้ายในประเทศไทยมีหลายชนิด และมีฝ้ายพื้นเมืองอยู่ 3 สายพันธุ์ ซึ่งให้ปุยสีขาวอย่างที่มักพบเห็นทั่วไป และฝ้ายอีกพันธ์ซึ่งให้ปุยสีน้ำตาลอ่อนที่ชาวบ้านเรียกกันว่าฝ้ายอี่ตุ่ย ฝ้ายอี่ตุ่ยเป็นพันธุ์ฝ้ายที่หายากและปั่นยากกว่าฝ้ายพันธุ์สีขาว ส่วนฝ้ายใหญ่นิยมใช้ทอผ้าในระดับอุตสาหกรรมและใช้ท่อผ้าห่ม ทำไส้นวมไม่นิยมนำมาทอเสื้อผ้าเนื่องจากให้เส้นใยที่ใหญ่ การปลูกฝ้ายนิยมปลูกราวเดือนพฤษภาคมและรอเก็บในเดือนพฤศจิกายน และเก็บฝ้ายก่อนที่ฝ้ายจะร่วงลงสู่พื้นป้องกันไม่ให้ฝ้ายสกปรก หลังจากเก็บฝ้ายแล้วชาวบ้านต้องนำฝ้ายไปตาก เพื่อคัดเอาแมลงและสิ่งสกปรกออกแยกเอาเมล็ดออกก่อนนำไปปั่นเข็นเป็นเส้นด้าย เครื่องทอผ้าพื้นเมือง เรียกว่า กี่ หรือ หูกทอผ้า ส่วนประกอบของกี่ทอผ้ากำหนดความรู้/แสวงหาความรู้ (ภายใน/ภายนอก คุณแม่สายัณฑ์ เจนไพร อายุ ๕๖ ปี อาชีพ เกษตรกร บ้านเลขที่ ๖๑ ม.๗ บ้านโคกใหญ่ ตำบลห้วยยาง อำเภอกระนวน จังหวัดขอนแก่น ได้เริ่มเรียนรู้การทอผ้ามาตั้งแต่ยังเด็กโดยคุณแม่เป็นผู้ถ่ายทอดภูมิความรู้เรื่องการทอผ้าจากเส้นใยต่างๆเนื่องจากต้องใช้ประโยชน์ในครอบครัว ซึ่งเมื่อประมาณ ๕0 ปีก่อน ย้อนหลังยังไม่มีโรงงานอุตสาหกรรมผ้าเหมือนปัจจุบันนี้คนในสมัยนั้นต้องทอผ้าใส่กันเอง ตำข้าวกินกันเองไม่มีโรงสีข้าว ใช้ตะเกียงไม่มีไฟฟ้า อยู่กันตามหลักธรรมชาติ โดยเฉพาะเด็กผู้หญิงต้องเรียนรู้การบ้านการเรือนให้พร้อมในทุกด้านโดยเฉพาะการทอผ้า แม่สายัณฑ์ เจนไพร ฝึกเก็บดอกฝ้าย อิ้วฝ้าย ช่วยงานคุณแม่ของท่านตั้งแต่อายุ ๕ ขอบโดยเริ่มจากงานง่ายๆก่อนจนกระทั้งอายุ ๑๐ ขอบเริ่มขึ้นกี่ทอผ้าเริ่มทอจากผ้าสีผืนทำไปเรื่อยจนชำนาญ สามารถมัดหมี่ ทอลาย ผูกลาย จนชำนาญสามารถทอผ้าได้หลายชนิดเช่น ผ้าฝ้าย ผ้าไหม ผ้าหมี่ ผ้าห่ม ทำไส้ผ้านวม ทำย่าม ขิดหมอน เป็นผู้ชำนาญการเรื่องการทอผ้าจากเส้นใยธรรมชาติและสามารถแปรรูปผ้าต่างๆเป็นของใช้ได้สารพัดประโยชน์(นางสาวจุฑามาศ รัตนทิพย์ , ๓๐ กันยายน ๒๕๖๐:สัมภาษณ์)การสร้างความรู้ (ขั้นตอน/วิธีการการสร้างภูมิปัญญา)วัสดุอุปกรณ์ในการทอผ้า๑.ฝ้าย ๒.ไม้ดีดฝ้าย๓.ไม้หล้อฝ้าย ๔.หลักเปีย๕.เครื่องอิ้วฝ้าย ๖.หลา๗.อักหรือกี้ ๘กงด้าย ๙.หลักเฝีย ๑๐.ไม้คั่นด้ายนับหลบฝ้าย๑๑.ฟืมทอผ้า ๑๒.กี่ทอผ้า๑๓.กระสวย ๑๔.หลอดด้าย ขั้นตอนวิธีการทอผ้า ๑.การทำเส้นด้ายจากดอกฝ้าย ๒.การค้นด้ายฝ้ายทำเคลือทอผ้า ๓.ขั้นสืบหูกใส่ฟืมทอผ้า ๔ขั้นนำฟืมขึ้นกี่ (ออกหมากหญ้า) ๕.ขั้นปั่นเส้นด้ายใส่กระสวยขึ้นทอ๑.การทำเส้นด้ายจากดอกฝ้าย ๑.เก็บดอกฝ้าย ๒.นำดอกฝ้ายมาตากแดด ๓.เก็บสิ่งสกปรกออกฝอย ๔.อิ้วฝ้ายเอาเมล็ดออก ๕.ดีดฝ้าย ๖. หล้อฝ้าย ๗. นำฝ้ายที่หล้อได้ไปตากแดด ๘. เข็นฝ้าย ๙.เปียฝ้าย ๑๐.นำด้ายออกจากหลักเปีย ๑๐.นำด้ายออกจากหลักเปีย ๑๑.นำไปใส่กงด้าย ๑๒.กวักฝ้ายทำเป็นปอย๑๒.กวักฝ้ายทำเป็นปอย ๑๓.ฆ่าฝ้าย ๑๔.ทำด้ายให้อ่อนนุ่มด้วยน้ำต้มข้าวจ้าว นำฝ้ายดึงทกกับลาวไม้เอาเมล็ดข้าวออกจาก ฝ้ายให้หมด ๑๖.ตากให้แห้งก็จะได้เส้นฝ้าย สำหรับทอแล้วค่ะ 2.ขั้นค้นฝ้าย การค้นฝ้ายมีดั้งนี้ 4 เส้น เป็น 1 ความ 1 ความ เป็น 1 ไม้ 10 ไม้ เป็น 1 หลบ (ค้นหลบตามขนาดของฟืม) 3.ขั้นสืบหูก การสืบหูกมีดังนี้ นำเคลือมาสืบใส่เขาฟืมโดยการต่อด้ายเส้นต่อเส้น ๔.นำฟืมที่สืบเสร็จแล้วขึงขึ้นกับกี่ทอผ้า (ออกหมากหญ้า) มีขั้นตอนดังนี้ ๑.นำฟืมขึ้นแขวนกับไม้หาบหูกบนกี่ทอผ้า ๒.จัดเคลือฝ้ายเรียงเส้นฝ้าย ๓.ออกหมากหญ้าคือการดึงเคลือสืบผ่านเขาเข้ามาใน ฟืมและนำไม้ค้ำพันสอดเข้ารู้ฟืมเพื่อยึดระหว่างกี่กับฟืม ๔.แต่งฟืมเขาฟืมจัดให้พอดีกับจังหวะการทอผ้าของเรา ๕.คัดอกหูก ๕.ปั่นเส้นด้ายใส่กระสวยขึ้นทอ มีขั้นตอนดังนี้ ๑.นำหลอดปั่นฝ้ายที่เตรียมไว้มาปั่นกับหลา ๒.นำหลอดด้ายที่ปั่นได้แล้วใส่กระสวยขึ้นทอ ๓.ทอไปเรื่อยๆก็จะได้ผ้าตามที่เราต้องการ ภาพอุปกรณ์การทอผ้า การจัดเก็บและการค้นคืนความรู้ ใช้การจดจำและการเล่าสู่กันฟังเป็นการสืบทอดความรู้ไปสู่คนรุ่นหลังการถ่ายทอดความรู้และการใช้ประโยชน์ให้ประชาชน คนรุ่นหลัง หรือองค์กรเข้ามาศึกษาเรียนรู้ได้พิกัด (สถานที่)บ้านเลขที่ ๖๑ ม.๗ บ้านโคกใหญ่ ตำบลห้วยยาง อำเภอกระนวน จังหวัดขอนแก่น ๔๐๑๗๐ข้อมูลผู้ศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น ปีการศึกษา ๒๕๖๐ชื่อผู้ศึกษา นางสาวจุฑามาศ รัตนทิพย์ หลักสูตร ประกาศนียบัตรบัณฑิตวิชาชีพครู (ป.บัณฑิต) รุ่น ๔ รายวิชา ความเป็นครู (๘๐๐๕๒๐๑) เน้นศึกษา ครูกับการอนุรักษ์และส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น คณะ ศึกษาศาสตร์ สถานที่ศึกษา มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สถานที่ทำงาน โรงเรียนโนนสมบูรณ์โคกใหญ่อาจารย์ผู้สอน๑ รองศาสตราจารย์ สำเร็จ คำโมง (ครูภูมิปัญญาไทย, ศิลปินมรดกอีสาน)๒ อาจารย์ ดร.พา อักษรเสือ๓ อาจารย์ ดร.ธีรภัทร โคตรบรรเทา๔ อาจารย์ สุชาดา ลดาวัลย์๕ อาจารย์ อัจฉริยะ วงษ์คำซาว๖ อาจารย์ บุญจันทร์ เพชรเมืองเลยhttps://youtu.be/1t9T2VR41GY |
| คำอธิบาย : |
| คำสำคัญ : มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, การทอผ้าฝ้าย, การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง, ภูมิปัญญาท้องถิ่น |
|
คำสำคัญ :
|
| ผู้สร้างสรรค์/ผู้แต่ง/เจ้าของผลงาน : สายัณฑ์ เจนไพร |
|
ผู้สร้างสรรค์/ผู้แต่ง/เจ้าของผลงาน :
|
| ผู้แต่งร่วม : มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, จุฑามาศ รัตนทิพย์ |
|
ผู้แต่งร่วม :
|
| สื่อสำหรับบุคคลประเภท : ทั่วไป |
|
สื่อสำหรับบุคคลประเภท :
ไม่พบข้อมูล
|
|
ระดับชั้น :
มัธยมศึกษาปีที่ 1 (ม. 1), มัธยมศึกษาปีที่ 2 (ม. 2), มัธยมศึกษาปีที่ 3 (ม. 3), มัธยมศึกษาปีที่ 4 (ม. 4), มัธยมศึกษาปีที่ 5 (ม. 5), มัธยมศึกษาปีที่ 6 (ม. 6), ปริญญาตรี , ปริญญาโท, ปริญญาเอก, ประกาศนียบัตรวิชาชีพ (ปวช.) , ประกาศนียบัตรครูเทคนิคชั้นสูง (ปทส.) , ประกาศนียบัตรวิชาชีพชั้นสูง (ปวส.), การศึกษาตามอัธยาศัย
|
|
ระดับชั้น :
ไม่พบข้อมูล
|
| สาขาวิชาของสื่อ : การงานอาชีพและเทคโนโลยี, ศิลปะ, สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม |
|
สาขาวิชาของสื่อ :
ไม่พบข้อมูล
|
| ลักษณะของสื่อ : ใบงาน, ข้อมูลปฐมภูมิ, รูปภาพ, VDO Clip |
|
ลักษณะของสื่อ :
|
| URL : https://youtu.be/1t9T2VR41GY |
| URL : |
| : |
สายัณฑ์ เจนไพร, มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, จุฑามาศ รัตนทิพย์.
(2561). การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง,
26 มีนาคม 2562.
https://oer.learn.in.th/search_detail/result/91060
สายัณฑ์ เจนไพร, มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, จุฑามาศ รัตนทิพย์.
(2561). "การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง".
https://oer.learn.in.th/search_detail/result/91060.
(26 มีนาคม 2562)
สายัณฑ์ เจนไพร, มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, จุฑามาศ รัตนทิพย์.
"การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง".
26 มีนาคม 2562:
https://oer.learn.in.th/search_detail/result/91060.
ทรัพยากรที่เกี่ยวข้อง
ไม่มีเรื่องที่เกี่ยวข้อง
รีวิว : การทอผ้าฝ้ายด้วยกี่พื้นเมือง
ไม่พบข้อมูลการรีวิว