Site Museum ไม่ใช่ของใหม่ แต่ไม่ค่อยรู้จัก

คำว่า Site Museum มีการใช้ครั้งแรกในทศวรรษที่ 1950 โดยชาวอเมริกันริเริ่มใช้คำว่า “Trailside Museum” แล้วต่อมาถูกแปลเป็นภาษาฝรั่งเศสว่า “le musée de site” อีก 3 ปีต่อมา ถูกแปลเป็นภาษาอังกฤษว่า “Site Museum” ปรากฏในวารสารพิพิธภัณฑ์

ต่อมาในปีค.ศ. 1982 ICOM (International Committee of Museums) ได้กำหนดนิยามให้ความหมาย Site Museum ว่า พิพิธภัณฑ์ที่จัดตั้งขึ้นเพื่อปกป้องสมบัติทางธรรมชาติและวัฒนธรรม ทั้งที่เคลื่อนย้ายได้และไม่สามารถเคลื่อนย้ายได้จากสถานที่ดั้งเดิม เพื่ออนุรักษ์ไว้ในสถานที่เดิมซึ่งเป็นสมบัติที่ถูกสร้างสรรค์และถูกค้นพบ
ดังนั้นนิยามของ Site Museum จึงเป็นพิพิธภัณฑ์หรือแหล่งเรียนรู้ที่จัดแสดงโบราณวัตถุในหลุมขุดค้นทางโบราณคดี ซึ่งถือว่าเป็นทรัพยากรทางโบราณคดีที่มีความสำคัญ มีการนำมาใช้เป็นแหล่งเรียนรู้และนำมาเป็นประโยชน์ในเชิงการท่องเที่ยว

 ในประเทศไทยมีจัดการตัดตั้งหอมิวเซียม (Museum) ณ อาคารคองคอเดีย ภายในพระบรมมหาราชวัง นับว่าเป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งแรกที่จัดตามหลักวิชาการสากลและเปิดให้สาธารณชนเข้าชมเป็นครั้งแรก โดยมีพิธีเปิดในวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2417 ต่อมาปีพ.ศ. 2430 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดฯ ให้ย้าย “มิวเซียม” ไปจัดตั้งในพระราชวังบวรสถานมงคล (วังหน้า) มิวเซียมหรือพิพิธภัณฑสถาน มีความสำคัญในฐานะหน่วยอนุรักษ์มรดกอันเป็นเอกลักษณ์ของชาติ แหล่งการเรียนรู้ตลอดชีวิต และเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม เหตุนี้รัฐบาลจึงประกาศให้วันที่ 19 กันยายน ของทุกปี เป็น “วันพิพิธภัณฑ์ไทย” นับตั้งแต่ พ.ศ. 2538 เป็นต้นมา

พิพิธภัณฑ์ไทย พัฒนาต่อไปจากพิพิธภัณฑสถานที่เก็บรักษาสรรพสิ่งทั่วไปไม่กำหนดประเภทแน่นอน มาเป็นพิพิธภัณฑ์หลากหลายประเภท ตามลักษณะของศิลปวิทยาการที่เกิดขึ้นในโลก ทั้งทางศิลปะวิทยาศาสตร์ ประวัติศาสตร์ โบราณคดี ชาติพันธุ์วิทยา สังคมวิทยา และยังมีความหลากหลายเพิ่มมากขึ้น จากแค่เป็นการเก็บรักษาและจัดแสดง เป็นการให้ประสบการณ์ และมีการโต้ตอบแลกเปลี่ยนความรู้