น้ำแข็งไส วัฒนธรรมคลายร้อนแบบหวานๆ เย็นๆ

เมื่อย่างเข้าฤดูร้อน แสงแดดที่แผดเผาและอุณหภูมิที่เพิ่มสูงขึ้นทำให้ร่างกายรู้สึกอ่อนเพลีย หลายคนคิดถึงอะไรที่หวานๆ เย็นๆ ให้พอรู้สึกสดชื่นขึ้นอย่าง “น้ำแข็งไส” ของหวานทานง่ายที่สันนิษฐานว่าเกิดจากการใช้มีดสับก้อนน้ำแข็งให้แตกเป็นฝอยหรือก้อนเล็กๆ กินกับน้ำเชื่อมก่อนจึงเรียกของหวานชนิดนี้ตามลักษณะการทำว่า น้ำแข็งไส (Shaved ice) ก่อนที่จะมีการพัฒนาเปลี่ยนรูปแบบไปตามกาลเวลา

นักวิชาการด้านประวัติศาสตร์อาหารอ้างว่ามีหลักฐานที่เก่ากล่าวถึง bao bing ซึ่งแปลว่า ''น้ำแข็งไส'' ในประเทศจีนตั้งแต่ต้นศตวรรษที่ 7 และในปี ค.ศ. 1972 เมื่อประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา ริชาร์ด นิกสัน (Richard Nixon) ไปเยือนจีนเป็นครั้งแรกก็มีน้ำแข็งไสเป็นของหวานสำคัญในมื้อเย็นเลี้ยงต้อนรับที่เขาร่วมโต๊ะกับประธานาธิบดีเหมาเจ๋อตุง (Mao Zedong)  และโจวเอินไหล (Zhou Enlai)

 สำหรับประเทศญี่ปุ่น สมัยเฮอิอัน (Heian ปี ค.ศ. 794 – 1185) ก้อนน้ำแข็งจากช่วงฤดูหนาวจะถูกตัดเก็บไว้แล้วนำมาขูดให้เป็นเกล็ดฝอยและใส่น้ำเชื่อมเป็นของหวานที่เสิร์ฟให้เฉพาะกับชนชั้นสูงในช่วงฤดูร้อน เรียกว่า คากิโงริ (kakigori) จนกระทั่งสหรัฐอเมริกาคิดค้นเครื่องทำน้ำแข็งได้สำเร็จช่วงปลายศตวรรษที่ 19 ทำให้อุตสาหกรรมน้ำแข็งทั่วโลกขยายตัวเพิ่มสูงขึ้น ต่อมาในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 ด้วยเครื่องไสน้ำแข็งแบบมือหมุน ทุ่นแรงขูดก้อนน้ำแข็งให้เป็นเกล็ดได้รวดเร็ว ความนิยมทานน้ำแข็งไสในญี่ปุ่นก็ยิ่งแพร่หลายมากขึ้นถึงขนาดกำหนดให้ทุกวันที่ 25 กรกฎาคมเป็น วันคากิโงริ ซึ่งภายหลังญี่ปุ่นเป็นผู้ส่งต่อวัฒนธรรมการกินน้ำแข็งไสนี้ให้กับฟิลิปปินส์ (เรียกว่า Halo-halo) และถ่ายทอดไปยังเกาะฮาวายอีกด้วย

แต่อย่างไรก็ตาม ไม่มีบันทึกหลักฐานที่แน่ชัดว่าการกินน้ำแข็งไสนั้นแพร่หลายไปทั่วโลกได้อย่างไร ทุกคนจึงเป็นเจ้าของวัฒนธรรมนี้ร่วมกัน โดยในแต่ละท้องถิ่นได้คิดตั้งชื่อเฉพาะสำหรับเรียกของหวานชนิดนี้ตามภาษาของตัวเอง รวมถึงเครื่องประกอบ และวิธีการกินหลากหลายที่แตกต่างกันไปตามบริบททางวัฒนธรรมการบริโภคในท้องถิ่น ตลอดจนความนิยมของผู้กิน ได้แก่ พัดบิงซู (pat-bingsu เกาหลี) คากิโงริ (kakigori ญี่ปุ่น) เปาปิ่ง (Baobing จีน/ ไต้หวัน) ไอซ์กาจัง (ice kachang มาเลเซีย/ สิงคโปร์/อินโดนีเซีย) ฮาโล-ฮาโล (Halo-halo ฟิลิปปินส์) ราสปาโด้ (raspado เม็กซิโก/นิการากัว) สโนว์ โคน (snow cone ทวีปอเมริกาเหนือ) ปารัฟ กา โกลา (Baraf ka Gola ปากีสถาน) เป็นต้น

แล้วคนไทยเริ่มกินน้ำแข็งไสเมื่อไหร่? อาจต้องไล่เรียงย้อนกลับไปที่จุดเริ่มต้นของการมีน้ำแข็งในสังคมว่า เริ่มขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4 สยามต้องสั่งน้ำแข็งนำเข้ามาจากประเทศสิงคโปร์ ต่อมาได้มีการตั้งโรงน้ำแข็งสยามขึ้นในปี พ.ศ. 2448 โดยนายเลิศ เศรษฐบุตร (ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 6 มีบรรดาศักดิ์เป็นพระยาภักดีนรเศรษฐ) หากแต่ระยะแรกน้ำแข็งยังเป็นของที่มีราคาแพง จึงสันนิษฐานว่าความนิยมบริโภคน้ำแข็งและน้ำแข็งไสน่าจะเริ่มแพร่หลายขึ้นในช่วงหลังปี พ.ศ. 2500 โดยใช้ “ม้าไสน้ำแข็ง” ที่ฝังใบมีดไว้ตรงกลางตัวม้าหรือฐานแล้วสไลด์ก้อนน้ำแข็งให้ใบมีดขูดกับก้อนน้ำแข็งแตกเป็นเกล็ดใส่ภาชนะที่รองไว้ด้านล่าง

หากย้อนเวลาถอยหลังไปสัก 40-50 ปี น้ำแข็งไส จะนำเกล็ดน้ำแข็งฝอยละเอียดมาอัดในภาชนะเป็นทรงรูปกรวยดราดด้วยน้ำหวานสีๆ (แดง-เขียว-เหลือง) ปิดท้ายโรยด้วยนมข้นหวาน หรืออีกรูปแบบหนึ่ง คือ ของหวานสไตล์ไทยใส่เครื่องประกอบหลายอย่างและราดด้วยน้ำเชื่อม มีเครื่องหลากหลายให้เลือกใส่ตามใจชอบได้ 3 ชนิด เช่น ขนมปังปอนด์ รวมมิตร มันเชื่อม ลูกตาลเชื่อม ลูกชิด ทับทิมกรอบ เม็ดแมงลัก ข้าวโพด ขนุน ถั่วแดง พุทราเชื่อม ข้าวต้มน้ำวุ้น เผือก เฉาก๊วย แห้ว ซ่าหริ่ม ลอดช่อง แตงไทย ฯลฯ ก็เป็นน้ำแข็งไสที่ได้รับความนิยมมาก รวมถึงรูปแบบอื่นๆ ที่อาจแตกต่างกันไปตามท้องถิ่นและความนิยมของผู้กิน

อ้างอิง

https://en.wikipedia.org/wiki/Shave_ice

https://www.nytimes.com/1989/06/07/garden/the-americanization-of-bao-bing-a-cool-fruity-asian-treat.html

https://www.thairath.co.th/content/745337